De misleiding van de ‘Gezondere/Bewuste keuze’ vinkjes

Al jaren wordt er door verschillende partijen (diëtisten, voedingswetenschappers, publicisten, journalisten, maar ook de Consumentenbond) actiegevoerd tegen de vinkjes op verpakkingen van voedingsmiddelen. Veel mensen kennen ze wel, maar uit onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat 80% van de Nederlanders eigenlijk niet precies weet waar de vinkjes voor staan: gezond, bewust, duurzaam of goedkoop? Het verschil tussen het vinkje met de blauwe en de groene rand, was bij nog meer mensen onbekend. Ruim 85% van de mensen had geen idee wat het verschil was tussen de vinkjes.

 

In 2006 werd het Ik Kies Bewust-Logo (nu beter bekend als het Vinkje) ingevoerd. Volgens de bedenkers was dit 'een reactie op een oproep van Gezondheidsraad (WHO), die de voedingsmiddelenbranche vroeg om het voor mensen gemakkelijker te maken om gezonde(re) keuzes te maken op het gebied van voeding'. Een gezond voedselaanbod en eetpatroon hebben immers direct impact op onze gezondheid. Het voedselkeuzelogo werd al snel opgenomen in de Warenwet en lange tijd werd het ook ondersteund door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Aanvankelijk bestonden er twee vinkjes: het 'Gezondere Keuze' vinkje (met groene rand) en het 'Bewuste Keuze' vinkje (met blauwe rand). Het (groene) Gezondere Keuze vinkje, staat op producten die behoren tot de 'Schijf van Vijf', zoals brood, groenten en zuivel. Het geeft de gezondere keuzes aan binnen deze productgroepen. Het (blauwe) Bewuste Keuze vinkje, stond op allerlei producten die je als extraatje eet, maar die niet behoren tot de schijf van vijf. Denk aan tussendoortjes, sauzen, ijsjes en snoep. Dit vinkje moest duidelijk maken wat de betere keuzes waren in deze productgroepen. 

 

Al snel na de invoering van de vinkjes ontstond er een hoop ophef. Met name het blauwe, Bewuste Keuze vinkje zorgde voor veel gespreksstof. Het vinkje stond namelijk op veel ongezonde producten en volgens de Consumentenbond was dit misleidend. Het vinkje zou mensen aanleiding geven om te denken dat een product gezond is, terwijl dat meestal helemaal niet zo is. Eind 2016 werd het blauwe (Bewuste Keuze) vinkje daarom afgeschaft. Het groene (Gezondere Keuze) vinkje bleef echter wel bestaan en is nog steeds terug te vinden op veel producten. Lang niet altijd zijn dit daadwerkelijk gezonde producten. Zo staat het vinkje bijvoorbeeld op Chocomel mager: een product met weliswaar weinig vet, maar nog steeds veel suiker (6 klontjes per glas). Een ander probleem is dat niet alle fabrikanten gebruik maken van de vinkjes, omdat er duizenden euro's betaald moeten worden om ze te mogen gebruiken. Dit zorgt ervoor dat producten met vinkje regelmatig ongezonder zijn dan producten zonder vinkje. Om maar een voorbeeld te noemen: de bruine bonen in pot van Albert Heijn eigen merk, bevatten meer suiker dan de bruine bonen in pot van HAK. Toch staat er op de bruine bonen van AH een vinkje, maar op die van HAK niet. Hoe dit komt? AH heeft een flink bedrag betaald om het Bewuste Keuze logo te mogen gebruiken en HAK niet. Slim van AH, want zo kiezen onwetende consumenten eerder voor de bonen van AH eigen merk, dan voor die van HAK. 

 

In december 2014 ontdekte Arjen Lubach, presentator van het televisieprogramma 'Zondag met Lubach', wie de bedenkers zijn van de vinkjes. De Stichting Ik Kies Bewust bleek eigendom te zijn van verschillende grote bedrijven uit de voedingsmiddelenindustrie: Unilever, Friesland Foods en Campina, in samenwerking met supermarktketen Albert Heijn. Omdat de vinkjes voor zoveel ophef zorgden, presenteerde Lubach in dezelfde aflevering ook een alternatief voor de vinkjes: het verkeerslichtsysteem. Dit is een systeem dat al jaren bestaat in Engeland en wat goed werkt. Het maakt in een oogopslag duidelijk hoe (on)gezond een product is. Op de voorkant van elke verpakking worden namelijk de belangrijkste voedingswaarden (vet, suiker, verzadigd vet en zout) vermeld in verschillende kleuren. Is een waarde groen, dan is de hoeveelheid laag, oranje is gemiddeld en rood betekent hoog. Zo is er meteen duidelijkheid over het suiker-, vet- en zoutgehalte. Wanneer wij dit (net als de Engelsen) op verpakkingen van al onze voedingsmiddelen zouden vermelden, is het mogelijk om ze makkelijk en snel met elkaar te vergelijken. Briljant toch? Je zou denken dat dit meteen ingevoerd zou worden (en dat daarmee ook het groene vinkje zou verdwijnen), maar dit blijkt helaas niet het geval. Arjen Lubach ontdekte namelijk ook dat de voedingsmiddelenindustrie maar liefst 1 miljard euro uitgaf, om via zorgvuldig lobbyen te voorkomen dat dit systeem ingevoerd zou worden in Europa. Vreemd, want deze vinkjes waren toch ingevoerd 'om het voor mensen gemakkelijker te maken om gezonde(re) keuzes te maken op het gebied van voeding'? Of was het eigenlijk toch om de winst van bepaalde voedingsmiddelenfabrikanten te vergroten? 

 

Blijf kritisch als het gaat om 'gezonde' levensmiddelen en neem niet klakkeloos aan dat producten die gezond lijken, ook daadwerkelijk gezond zijn. Wie wil kiezen voor gezonde voeding, kan zich beter verdiepen in het etiket en de voedingswaarden van een product, dan zich te laten leiden door de slimme marketingtrucs van fabrikanten. Zo voorkom je dat je bedrogen uitkomt.